Zapraszam do kontaktu
mgr Agnieszka Jarząbek – logopeda
a.jarzabek@teczoweprzedszkole24.pl
mgr Małgorzata Kocot
m.kocot@teczoweprzedszkole24.pl
Komunikacja alternatywna i wspomagająca
Termin komunikacja alternatywna i wspomagająca często zastępowany jest skrótem AAC,
który pochodzi od angielskiego odpowiednika tego pojęcia: Augmentative and Alternative
Communication. Określa się nim wszelkiego rodzaju niewerbalne metody porozumiewania
się, które stanowią substytut lub uzupełnienie mowy.
DLA KOGO JEST KOMUNIKACJA ALTERNATYWNA I WSPOMAGAJACA?
Z komunikacji alternatywnej i wspomagającej mogą korzystać osoby, które z różnych
powodów nie są w stanie skutecznie porozumiewać się za pomocą mowy werbalnej. Może to
być spowodowane jej brakiem, niedostatecznym wykształceniem lub utratą tej umiejętności.
Do użytkowników ACC należą:
➢ osoby, które mają zdolność rozumienia mowy, ale sami nie potrafią się nią
posługiwać, np. dzieci z porażeniem mózgowym, które z powodu dużej spastyczności i
ruchów mimowolnych nie są w stanie kontrolować narządów mowy, by czytelnie
artykułować dźwięki;
➢ osoby z niepełnosprawnością intelektualną czy zaburzeniami językowymi, u których
widoczna jest różnica pomiędzy stopniem rozumienia języka a możliwościami
ekspresji, np. u osób z Zespołem Downa;
➢ osoby, które potrzebują wsparcia w rozwoju mowy, np. dzieci z dysfazją rozwojową, z
niepełnosprawnością intelektualną;
➢ osoby, których mowa jest niezrozumiała dla dalszego otoczenia i słuchacze w
niektórych sytuacjach (np. hałaśliwe otoczenie) nadal mają trudności w zrozumieniu
artykulacji;
➢ osoby, które nie mają w ogóle rozwiniętej mowy i korzystają z alternatywnej formy
komunikacji jako języka używanego przez całe życie (np. osoby z autyzmem,
niepełnosprawnością intelektualną czy osoby z agnozją słuchową). Jest to też forma
języka dla komunikujących się z nimi osób.
SYSTEMY STOSOWANE W RAMACH KOMUNIKACJI ALTERNATYWNEJ I WSPOMAGAJĄCEJ
Ze względu na to, jakiego kanału przekazu używa się w procesie komunikacji alternatywnej i
wspomagającej, rozróżniamy następujące systemy:
➢ manualne – oparte na gestach i ruchach rąk, ze szczególnym uwzględnieniem dłoni
(np. język migowy, język migany, daktylografia, fonogesty, gesty Coghamo);
➢ graficzne – stosujące wizualne reprezentacje dźwięków, słów i pojęć (np. piktogramy,
pismo Blissa, alfabet literowy);
➢ dotykowe – wykorzystujące zmysł czucia powierzchniowego (przez skórę) – np. pismo
Braille’a, alfabet punktowy do dłoni, metoda Tadoma, metoda Lorma, daktylografia
do ręki;
➢ łączone – zawierające kilka spośród wymienionych powyżej metod (np. program
językowy Makaton oparty na znakach manualnych i graficznych).
PRZYKŁADOWE METODY STOSOWANE W RAMACH KOMUNIKACJI ALTERNATYWNEJ I
WSPOMAGAJĄCEJ
W ramach komunikacji alternatywnej i wspomagającej istnieje wiele różnorodnych
sposobów, technik, systemów i strategii porozumiewania się.
Do metod graficznych AAC zaliczamy, między innymi:
- Piktogramy, określane skrótem PIC, pochodzącym od angielskiej nazwy:
Pictogram Ideogram Communication, to system biało-czarnych znaków
obrazkowych, zaletą tego systemu jest jednoznaczność przedstawionych na
poszczególnych obrazkach treści, co znacznie redukuje możliwość nieporozumień
w komunikacji, oraz prostota formy graficznej, co pozwala korzystać z metody
osobom dotkniętym zaburzeniami percepcji wzrokowej. - System PCS (Picture Communication Symbols) również opiera się na obrazkach.
Są to symbole kolorowe lub monochromatyczne, umieszczone na białym tle,
opatrzone podpisami. Poszczególne obrazki mogą przedstawiać pojedyncze słowa,
kilkuwyrazowe zwroty, zdania lub nawet zestawy zdań. Metoda umożliwia
choremu wyrażanie bardziej złożonych, a nawet abstrakcyjnych treści. - System komunikacji Charlesa Blissa słowa przedstawione są w postaci prostych
rysunków: kształtów geometrycznych, znaków matematycznych, symboli
chemicznych. Obrazki te pogrupowane są w kategorie, a każdej kategorii
przyporządkowano inny kolor tła. Zaletą metody jest fakt, że umożliwia ona
pacjentom opisywanie zdarzeń i przeżyć oraz budowanie dłuższych, poprawnych
gramatycznie wypowiedzi. Piktogramami, systemem PCS oraz systemem komunikacji Blissa można posługiwać się za
pomocą osobistej książki komunikacyjnej (np. segregatora z obrazkami), przenośnej tablicy z
zestawem samoprzylepnych naklejek lub specjalnego oprogramowania komputerowego.
Zadaniem pacjenta jest wskazanie w dowolny sposób obrazków, które ilustrują myśl, jaką
chce przekazać.
Do metod manualnych AAC zaliczamy między innymi: - Język migowy opiera się znakach ideograficznych, zwanych migami. Na komunikat
migowy składają się sygnały manualne (gesty wykonywane rękami, ze
szczególnym uwzględnieniem dłoni i palców), sygnały mimiczne oraz ruchy głowy
i tułowia. - Język migany to połączenie mowy i znaków migowych. W metodzie tej migi
stanowią dodatkową ilustrację wypowiadanych słów. System sprawdza się w
komunikacji osób niedosłyszących oraz z niewyraźną, trudną do zrozumienia
mową. - Daktylografia określana bywa także jako alfabet palcowy. Nośnikiem przekazu są
w tej metodzie gesty powstałe z odpowiedniego ułożenia palców jednej lub obu
dłoni. Utworzone w ten sposób znaki symbolizują poszczególne litery i cyfry.
Można z nich budować wyrazy, zdania, a nawet dłuższe wypowiedzi.
Do metod łączonych AAC zaliczamy między innymi: - System językowy MAKATON, stanowi on dodatek do mowy dźwiękowej. Powstał
poprzez połączenie znaków manualnych języka migowego (gestów) z symbolami
graficznymi (obrazkami). Stosuje się tu proste, czarno-białe rysunki liniowe, które
można z łatwością wykonać samodzielnie. Uzupełnia się je odpowiednią mimiką
twarzy, postawą ciała i specjalnymi ruchami. Cechą charakterystyczną omawianej
metody jest fakt, że manualnie podkreśla się tylko słowa kluczowe wypowiedzi, a nie
każdy jej wyraz.
Zaczerpnięto z materiałów:
Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC
Komunikacja alternatywna i wspomagająca – metody i odbiorcy
Małgorzata Kocot
Dlaczego na zajęciach logopedycznych rysujemy? Czyli sprawność ręki a rozwój mowy!
Pomiędzy rozwojem mowy dziecka a sprawnością rąk jest ścisła zależność ponieważ w strukturze mózgu pola ruchowe ręki sąsiadują z polami, które odpowiedzialne są za ruchy narządów mowy. Dlatego usprawnianie dłoni wpływa zarówno na usprawnianie motoryki małej, jak i rozwój mowy dziecka oraz usprawnianie motoryki narządów mowy.
Usprawnianie rąk dziecka pobudza rozwój jego mowy!
Jak stymulować sprawność dłoni?
- Malowanie I kolorowanie
- Wydzieranie, wycinanie, wyklejanie
- Nawlekanie koralików
- Zapinanie I odpinanie guzików
- Lepienie, wałkowanie, ugniatanie (np. Plasteliny)
- Darcie i gniecenie papieru
- Układanie klocków
- Odkręcanie i zakręcanie nakrętek
- Przyczepianie spinaczy (wieszanie prania)
- Mieszanie i przesypywanie (np. piasku)
Dziecko może usprawniać pracę rąk również podczas codziennych czynności samoobsługowych np. jedzenia, mycia, ubierania.
Kiedy?
Już od urodzenia można usprawniać dłonie dziecka poprzez masażyki, zabawy paluszkowe, manipulowanie przedmiotami oraz dotykanie różnych faktur i konsystencji.
Kiedy dziecko powinno umieć wymawiać głoskę [R]?
Głoska [r] pojawia się w mowie dziecka z reguły najpóźniej, często dopiero około piątego, szóstego roku życia. Zastępowanie jej kolejno przez [j] (np. rak – jak) lub przez [l] (lak) jest prawidłowością rozwojową. Poprawna wymowa tej głoski wymaga dość dużej siły i sprawności języka. Aby wymowa [r] nie nastręczała dziecku trudności, można – nawet już w trzecim roku życia – rozpocząć ćwiczenia usprawniające pracę narządów mowy. W stosunkowo łatwy sposób możesz pomóc swojemu dziecku uniknąć tej wady wymowy. Pobaw się z dzieckiem przed lustrem lub siedząc twarzą do dziecka, żeby mogło naśladować ruchy języka wykonywane przez mamę. Język może być myszką w norce, pieskiem w budzie lub innym zwierzątkiem, może wybierać się na spacer lub sprzątać swój domek:
- otwieramy szeroko buzię;
- język wysuwa się do przodu i wraca;
- wysunięty sprawdza, co dzieje się z prawej i lewej strony (język przesuwa się od prawego do lewego kącika ust);
- szeroki język unosi się na górną wargę, chowa za górne zęby i przesuwa po podniebieniu do tyłu (jeżeli dziecko ma trudności można posmarować podniebienie czekoladą lub przykleić opłatek);
- język udaje konika (kląskanie);
- naśladowanie ssania cukierka;
- śpiewanie sylab: lalala, lalada, lalata, itp.;
W początkowej fazie ćwiczeń należy unikać wymawiania głoski [r], dlatego niewskazane są zabawy w powtarzanie wyrazów zawierających tę głoskę. Jeżeli natomiast głoska się pojawi, utrwalacie ją naśladując:
- głos trąbki (tra, ta, ta);
- odgłos dzwonka (drr, drr, drr);
- parskanie konia (prr, prr, prr);
Zabawy powinny trwać krótko i nie trzeba wykonywać wszystkich ćwiczeń podczas jednych zajęć. Dobrze byłoby wykonywać ćwiczenia 3 razy dziennie, np. przy myciu zębów rano i wieczorem, a także przy myciu rąk lub przy okazji zwyczajnych domowych czynności. Najważniejsze to nie zrazić dziecka do ćwiczeń zbyt natarczywym naleganiem.
Jeżeli pomimo tych ćwiczeń głoska [r] nie pojawia się lub brzmi nieprawidłowo, należy skontaktować się ze specjalistą. Nie należy takiej porady odkładać w czasie, gdyż utrwalona nieprawidłowa wymowa głoski [r] jest trudniejsza do skorygowania.
Mamo! Tato! Chcę mówić poprawnie!
- Mów do mnie już od najmłodszych miesięcy mojego życia. Opowiedz, jak mnie karmicie, kąpiecie, jak wygląda park i liście. Wtedy uczę się słuchać dźwięków.
2. Baw się ze mną w echo. Rozmawiaj ze mną. Gdy ja Cię zaczepiam mówiąc: agu, ba, ma, me, mi – to mi tak samo odpowiedz.
3. Nie spieszczaj, mów do mnie poprawnie. Mów pies, a nie piesiek; co to jest zamiat cio to jeś. Uczę się poprzez naśladownictwo.
4. Sprawdź czy dobrze słyszę, czy reaguję na dźwięki.
5. Gimnastykujmy razem język. Czy jego czubek podnosi się do górnych zębów? Czy potrafię się oblizać?
6. A może poćwiczymy oddychanie? Lubię zdmuchiwać świeczkę, puszczać bańki mydlane.
7. Uczmy się razem krótkich wierszyków. Może o sroczce albo o kominiarzu?
… zanim zacznie mówić, pamiętaj!
O ile to możliwe, należy karmić dziecko piersią, a później łyżeczką;
Wcześnie przyuczać do picia z kubeczka;
Jak najwcześniej odstawić smoczek i butelkę;
Nie dopuszczać do ssania kciuka;
Gdy wyrzynają się ząbki, podawać twarde pokarmy do gryzienia i przeżuwania, np. marchewkę, jabłko, skórki z pieczywa;
Utrzymywać drożny nos – uczyć dziecko oddychania przez nos ;
W razie wątpliwości korzystać z pomocy lekarzy specjalistów, psychologa, logopedy;
Dbać o dobry kontakt emocjonalny z dzieckiem – często je przytulać, głaskać, śpiewać, czytać, naśladować jego wokalizacje;
Mówić do dziecka prostym językiem, wolno, wyraźnie, nie zdrabniać, patrzeć w oczy dziecka, używać gestów i mimiki!
10 rad – co robić, by rozwijać mowę Twojego dziecka!
1. Ucz słuchania…
Jeżeli niepokoi cię słuch dziecka, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. Słuch swoje pociechy rozwijasz od pierwszych chwil po urodzeniu, kiedy mówisz do malca, naśladujesz jego odgłosy. Zaczynaj od najprostszych zabaw poszukiwania źródła dźwięku, np. pozytywki, głośno tykającego budzika. Kołysz się z dzieckiem trzymanym w ramionach w rytm śpiewanej melodii. Pytaj: „kto to? co to?” w ten sposób uczysz koncentracji uwagi na dźwiękach. Dobry słuch to dobry start do poprawnego mówienia.
2. Gimnastykuj buzię dziecka…
Dbaj o prawidłowe oddychanie, gryzienie, żucie i połykanie – to też ćwiczenie! Często gimnastykujcie przed lustrem buzię: wargi i język. Opowiadaj historyjki, ilustruj je ruchami języka czy warg i zachęcaj dziecko do naśladowania. Gdy maluch ma problemy z unoszeniem języka ku górze lub wysuwaniem go z buzi, przyczyną może być skrócone wędzidełko. Sprawdź to – poproś dziecko o kląskanie językiem lub oblizanie górnej wargi, zębów, podniebienia, przy szeroko otwartych ustach. Jeśli sprawia to trudność dziecku – skonsultuj się z logopedą. Im wcześniej, tym lepiej! Sprawna buzia to w przyszłości poprawna wymowa!
3. Baw się z dzieckiem: śpiewaj, tańcz, rymuj…
Mów do dziecka wolno, używaj prostych zdań. Patrz na nie i moduluj głos. Przypomnij sobie stare zabawy paluszkowe, np. „Idzie kominiarz”, „Ważyła myszka…”. Bawcie się w „Burzę na morzu” czy „Jedzie jedzie pan”. Poprzez takie zabawy – ruch ciała, wypowiadanie samogłosek lub łatwych dźwięków – dziecko odkrywa świat mowy. Z czasem dopowiada coraz więcej prostych sylab, a nawet wyrazów. To daje poczucie sukcesu i motywuje do mówienia!
4. Ucz prostych wierszyków i piosenek – gdakajcie, miauczcie, kwaczcie…
Recytuj wierszyki z dużą ilością wyrazów dźwiękonaśladowczych. Chwal dziecko za próby powtarzania tych dźwięków. To też sprzyja nauce mówienia. Proste „hau, hau”, „miau” to pierwsze kroki w świcie mowy. Ćwiczą pamięć słuchową, rozwijają wyobraźnię. Wspólna recytacja wierszyka cieszy dziecko i pozwala nawiązać rozmowę, oswaja je z melodią, rytmem i intonacją. To niezwykle istotny element edukacji językowej!
5. Rysuj i maluj z dzieckiem…
Rysuj proste, symboliczne obrazki, gdy coś dziecku opowiadasz lub recytujesz wierszyk. Posadź malucha na kolanach. To nie tylko ułatwia wykonanie zadania, ale wasz bliski kontakt zaspokaja potrzebę bezpieczeństwa. Możecie rysować wspólnie dzięki prowadzeniu Twoją ręką rączki dziecka trzymającego kredkę. Zwróć uwagę na dobry chwyt kredki. Ilustrowanie opowiadań ułatwia dziecku rozumienie Twoich słów i wprowadza w świat pojęć abstrakcyjnych, zachęca do podejmowania pierwszych prób manipulowania kredką i zapoznaje z kolorami. Gdy rysujesz, odruchowo mówisz wolniej – dziecku łatwiej zrozumieć Twoje słowa!
6. Dmuchajcie i chuchajcie…
Zadbaj by Twoje dziecko, gdy nie mówi, oddychało przez nos – to zdrowe! Bawcie się razem w dmuchanie na wiatraczek, w robienie baniek mydlanych, nadmuchiwanie balonów, gwizdanie, dmuchanie przez rurkę, chuchanie na szybę czy lusterko. To pomoże dziecku lepiej gospodarować powietrzem – wszak mówimy na wydechu! Pamiętaj zawsze o wietrzeniu pomieszczenia do takich zabaw i nieprzedłużaniu ich, bo zmęczą Twoje dziecko!
7. Wyliczajcie, układajcie własne wyliczanki…
„Ele, mele, dudki…” – jakie to zabawne i łatwe, dziecko chętnie to powtórzy. Jest to także zachęta do nonsensownych rymów, do zabaw językowych, przyzwolenie na twórczą aktywność językową dziecka. Wyliczanki wypowiadane wielokrotnie to doskonały trening pamięci słuchowej. Wyrabiają poczucie rytmu. Wyliczanki, w których pojawia się odliczanie, łagodnie wprowadza Twoje dziecko w świat liczb – są pierwszymi wprawkami matematycznymi!
8. Nazywajcie kolory – „żółty jak słońce”, wymyślajcie proste zagadki: „ma cztery łapy i szczeka”…
Opanowanie nazw kolorów to dla wielu maluchów trudny orzech do zgryzienia. W zapamiętaniu abstrakcyjnej nazwy koloru pomaga skojarzenie go z konkretnym przedmiotem. Warto bawić się w wyszukiwanie przedmiotów o danej kolorystyce, np. „czerwony jak jabłko, serce itp.”. To nie tylko nauka barw, ale też bogacenie zasobu słownictwa. Opisuj przedmioty i pros dziecko, by odgadło, o czym mówisz. Po takim treningu starszemu dziecku czytaj popularne zagadki. To uczy definiowania pojęć, abstrahowania – rozwija logiczne myślenie!
9. Ruszaj się z dzieckiem: skaczcie, biegajcie, turlajcie się…
Zadbaj o aktywność ruchową. Pamiętaj: sprawność fizyczna całego ciała, także dłoni, jest bardzo ważna dla harmonijnego rozwoju mowy Twojego dziecka. Od pierwszych chwil życia dziecka usprawniaj je ruchowo. Zachęcaj do raczkowania, turlania, a później do skakania, stania na jednej nodze, chodzenia po murku, zabaw z piłką. Ucz jazdy na hulajnodze, rowerku, wrotkach. Bawcie się na śniegu, piasku czy w wodzie. To znakomicie usprawnia koordynację ruchów dziecka. Daje mu możliwość wyładowania energii, ale również pośrednio stymuluje mowę. Aby Twoje dziecko w przyszłości ładnie pisało, usprawniaj jego dłonie. Manipulujcie przedmiotami, lepcie, wydzierajcie, malujcie i rysujcie. Pamiętaj o stopniowaniu trudności. Zabawy z użyciem kredki czy nożyczek powinny poprzedzać wprawki w postaci: malowania palcami, lepienia, wydzierania papieru, stemplowania itp.
10. Czytaj, czytaj i jeszcze raz czytaj Twojemu dziecku…
Czytaj dziecku od najwcześniejszych chwil jego życia – codziennie! Pamiętaj, aby treść książki była dostosowana do wieku dziecka. Początkowo niech będą to plastikowe lub tekturowe książeczki z prostymi obrazkami, które Ty nazywasz lub o nich opowiadasz. Z czasem włącz wierszyki, które zawierają wyrazy dźwiękonaśladowcze. Czytanie zbuduje pozytywne więzi między Wami, dziecku zapewni emocjonalny rozwój, wzbogaci słownik, rozwinie pamięć i wyobraźnię. W przyszłości nawyk słuchania i czytania uchroni Twoją pociechę przed uzależnieniem od telewizji i komputera.
Kamienie milowe w rozwoju mowy dziecka
ABY TWOJE DZIECKO MÓWIŁO PIĘKNIE…
Każde dziecko jest jedyne w swoim rodzaju. Jego rozwój przebiega w indywidualnym tempie, lecz w danym wieku większość dzieci wykonuje pewne czynności przygotowujące do opanowania systemu językowego, związane ze słyszeniem, rozumieniem i mówieniem. Jeżeli dziecko nie opanowało, we wskazanym poniżej czasie, określonej umiejętności, nie oznacza to jeszcze, że jego rozwój mowy jest zaburzony, ale jeżeli pojawiają się jakiekolwiek wątpliwości najlepiej skontaktować się z logopedą. Niepokojące są sytuacje, gdy dziecko po ukończeniu 2r.ż. nie buduje wypowiedzi dwuwyrazowych, ma kłopoty z gryzieniem, żuciem, nawykowo oddycha przez usta, nadmiernie ślini się lub ssie kciuk. Pomoc logopedy jest również wskazana, jeżeli trzylatkowi kłopot sprawia unoszenie języka lub też wypowiada dźwięki mowy w sposób zdeformowany, wsuwając język między zęby albo ubezdźwięcznia, np. wyraz „woda” wypowiada jak „fota”. Jeśli dziecko mówi niepłynnie, denerwuje się przy tym i jest w tym coś niepokojącego, najlepiej zasięgnąć opinii logopedy, który oceni, czy dziecko potrzebuje pomocy logopedycznej, a także udzieli wskazówek, jak mowę rozwijać.
KAMIENIE MILOWE ROZWOJU MOWY DZIECKA
2-3 rok życia
Słyszenie i rozumienie: rozróżnia przeciwieństwa (choć -stój, nie ma-jest); wykonuje bardziej złożone instrukcje (weź misia i chodź do mamy); wskazuje części ciała;
Mowa: nazywa większość przedmiotów znanych z otoczenia (może przy tym popełniać błędy typu „ludź” zamiast „człowiek”); wymawia poprawnie coraz więcej głosek (wszystkie samogłoski oraz spółgłoski: m, n, b, p, d, t, ł, j, k, g, l); trudne głoski może zastępować łatwiejszymi (zamiast „szalik” – salik, sialik); pytane podje swoje imię; pyta, stosuje przeczenia, zaczyna używać liczby mnogiej;
3-4 rok życia
Słyszenie i rozumienie: Reaguje na głos z innego pokoju i komunikaty z radia lub telewizji; potrafi odróżni mowę zniekształconą od prawidłowej „sanki-sianki”.
Mowa: jest rozumiane przez osoby obce; buduje coraz dłuższe zdania; coraz więcej pyta, odpowiada na proste pytania (kto, co, gdzie, z kim, w czym); często upraszcza najtrudniejsze głoski (sz, ż, cz, dż, r); zwykle mówi płynnie, czasem mogą pojawić się zawahania, powtórzenia dźwięków, sylab, wyrazów, przeciągania głosek, tzw. rozwojowa niepłynność mowy.
4-5 rok życia
Słyszenie i rozumienie: z uwagą słucha prostego opowiadania i potrafi odpowiedzieć na pytania związane z treścią; rozumie komunikaty wypowiadane przez osoby obce.
Mowa: zadaje bardzo dużo pytań; może wymawiać najtrudniejsze głoski (sz, ż, cz, dż, r); buduje bogate zdania – używa coraz więcej przymiotników; potrafi opowiedzieć prostą historyjkę; stosuje podstawowe reguły gramatyczne, choć czasem jeszcze je myli;
5-6 rok życia
Słyszenie i rozumienie: rozumie trudniejsze instrukcje (np. Klaśnij w dłonie a potem połóż ręce na kolanach); potrafi wysłucha dłuższego opowiadania, bajkę, rozumie morał; rozumie określenia typu: pod, na, obok; prawidłowo interpretuje znaki symboliczne;
Mowa: mowa jest wyraźna i poprawna, prawidłowo wymawia wszystkie głoski języka polskiego; poprawnie buduje zdania – stosuje reguły gramatyczne; potrafi odpowiedzieć na bardziej złożone pytania, odpowiada używając zdań złożonych; potrafi powiedzieć, co widzi na ilustracji, opowiada bajki; potrafi porozmawiać z osobą obcą nie odbiegając od tematu; używa słów określających stosunki przestrzenne i nazywa podstawowe figury geometryczne;
Niestety w naszym społeczeństwie pokutuje twierdzenie, że opieką logopedyczną mogą być objęte dopiero dzieci 6 letnie, a niestety wtedy może być już za późno. Najlepszym wyjściem jest więc profilaktyka, czyli wszelkiego rodzaju ćwiczenia usprawniające aparat wymowy.
Opracowała, na podstawie materiałów Polskiego Towarzystwa Logopedycznego – nauczycielka Tęczowego Przedszkola, p. Agnieszka Jarząbek.